સીમાંકન અને સીમોલ્લંઘન

આજનો દશેરાનો દિવસ એટલે સીમાંકન અને સીમોલ્લંઘનનો દિવસ. પોતપોતાની આજીવિકાનાં સાધનની પૂજા કરી તેના પ્રત્યેનો આદર પ્રગટ કરવાનો દિવસ. નથી આપણે રાજા-મહારાજ કે નથી આપણે અબજોપતિ ઉદ્યોગપતિ. અઢળક સત્તા અને સંપત્તિ અને બીજું ઘણું બધું મેળવી શકાય એવા રાજકારણી આપણે નથી તો આકારણ અનશીન કરનાર પણ આપણે નથી. તો આપણે ક્યાં સીમાંકન કરશું? કઈ સીમાનું ઉલ્લંઘન કરી વિજય પ્રસ્થાન કરશું? આપણું સાધન તો છે અક્ષર, ભાષા. ‘અક્ષર’ એટલે જેને અંગ્રેજીમાં લેટર કહે છે તે જ માત્ર? ના. આપણો ‘અક્ષર’ એ ‘અ-ક્ષર’ પણ છે. જે કદી નાશ પામતો નથી. તેવો અ-ક્ષર ‘અક્ષર’.તો ચાલો, આજે પહેલી સીમા પાર કરીએ આ ‘અક્ષર’ને લગતી કેવળ ક્ષણજીવી એવા બોલાતા શબ્દને લિપિએ સ્થિર રૂપ આપ્યું. મુદ્રણે તેને લાંબુ આયુષ્ય આપ્યું. પણ હવે શબ્દને અક્ષર બનાવનારા બીજાં સાધનો, માધ્યમો આપણી સામે આવ્યાં છે. કમ્પ્યુટર, સીડી, ઈન્ટરનેટ જેવા આ નવાં સાધનોને ભાષાના, પુસ્તકના દુશ્મન માનવાની સીમાનું આપણે હવે ઉલ્લંખન કરવું જ રહ્યું. છાપેલું હોય તે જ પુસ્તક એવી માનસિક મર્યાદામાંથી બહાર આવવું જ રહ્યું.બીજી સીમા પાર કરવાની છે તે આપણી માતૃભાષા અંગેની. ‘ગુજરાતી ભાષા મરવા પડી છે’ એવાં રોદણાં રડવાનું હવે બંધ કરીએ આવાં રોદણાંનો ઉપયોગ પોતાના લેખન, અભિનય, સંગીત વગેરેની ભાખરી શકેવા માટે કરવાનું બંધ કરીએ. છ-આઠ કરોડ લોકોની ભાષા એમ કાંઈ ટપ દઈને મરી જતી નથી. હા, જરૂર છે એની તંદુરસ્તી અને મનદુરસ્તી માટેના સાચકલા પ્રયત્નો કરવાની. એવા પ્રયત્નો કરીએ, ભાષાના ઉઠમણાની તૈયારીઓ નહીં.

સીમોલ્લંખન કરી વિજય પ્રસ્થાન કરનારને એ ખ્યાલ હોવો જોઈએ કે કઈ લડાઈ જીતી શકાય તેમ છે, કઈ જીતી શકાય તેમ નથી. અંગ્રેજી માધ્યમ અંગેની લડાઈ જીતવાનું અશક્ય નહીં તોય અત્યંત અઘરું છે. ‘સિગરેટ પીવાથી કેન્સર થાય છે’ એવી રાતીચોળ ચેતવણી દરેક પાકિટ પર છાપી હોય છે છતાં લોકો સિગરેટ પીતાં અચકાતા નથી. અંગ્રેજી માધ્યમનાં દૂષણો અને ગુજરાતી માધ્યમનાં ભૂષણો અંગે ગમે તેટલું બોલીએ - લખીએ, પણ તેની અસર પેલી રાતીચોળ ચેતવણી કરતાં વધુ થવાની નથી. અંગ્રેજી માધ્યમના જ ફાયદા લોકોને તેમની નજરે દેખાય છે તેને કારણે આ દોટ મૂકાઈ છે. લોકોનાં પર્સેપ્શનને બદલવાનું સહેલું નથી હોતું. ગમે તેટલી વાતો કે હકીકતોનાં ગાડાં એ પર્સેપ્શનને બદલી નહીં શકે. એટલે માધ્યમની લડાઈ લડવાનું હાલતુરત તો મોકૂફ રાખી શકીએ.

દશેરાને દિવસે આપણે શેની પૂજા કરશું? આપણી સફળતાનાં સાધનો ક્યાં? પણ એ સાધનો ઘરમાં હશે તો તેની પૂજા કરી શકશું ને? એટલે પહેલો સંકલ્પ કરવાનો તે તો આ સાધનોને ઘરમાં અને હૈયામાં સ્થાન આપવાનું. પહેલું સાધન ગુજરાતી છાપું, બીજું સાધન ગુજરાતી સામયિક, ત્રીજું સાધન ગુજરાતી પુસ્તક. આપણી જાતને જ વચન આપીએ કે ઘરમાં રોજ ઓછામાં ઓછું એક ગુજરાતી અખબાર તો આવશે જ. ઘરના સેન્ટર ટેબલ પર બે-ચાર ગુજરાતી સામયિકો તો હશે જ. દર મહિને, બે મહિને એકાદ ગુજરાતી પુસ્તક ખરીદીને વાંચશું જ. એ ઉપરાંત સક્રિય ટેકો આપશું ગુજરાતી નાટકને, ગુજરાતી સુગમ સંગીતને, ગુજરાતી સાહિત્યિક અને સાંસ્કૃતિક કાર્યક્રમોને.અને આ સપરમા દિવસે આપણે શી પ્રતિજ્ઞા લેશું? માતૃભાષા માટે બીજાએ શું કરી શકે, બીજાઓએ શું કરવું જોઇએ* તેની સલાહ આપવાને બદલે હું શું કરી શકું, હું શું કરીશ એનો વિચાર કરશું. પણ આવી પ્રતિજ્ઞા લીધા પછી આગળ લખી કઈ રીતે શકાય?